تولید عسل ارگانیک
عملکرد عسل ارگانیک به مدیریت زنبورها بستگی دارد. به همین دلیل زنبورداران می‌بایست خود را درگیر فعالیت زنبورها نمایند.
زنبورداری موفق نیازمند کندویی با طرح و مکانی مناسب می‌باشد که طراحی و مکان‌یابی، فرصتی مناسب به زنبورداران جهت برنامه‌ریزی و توزیع زنبورها ارائه می‌دهد.
به طور کلی زنبورداران قادر نیستند گرده‌هایی را کنترل نمایند که زنبور از گل‌های تیمارشده با آفت‌کش و علف‌کش به همراه آورده است. بلکه قابلیت کنترل آنها تنها در مواردی است که در درون کندو قرار دارد.
انتخاب زنبور عسل و ملکه
انتخاب توده‌ای از بین کلنی‌های زنبور عسل که منجر به افزایش مقاومت و محصول آنها گردد بلامانع است. زنبورداران نیز برای پیشگیری از بروز بیماری‌ها با در نظر گرفتن تنوع ژنتیکی بایسیتی سعی کنند که از ملکه‌های تولیدی خودشان استفاده نمایند. همچنین استفاده زنبور عسل کندوهای ارگانیک دیگر و از شانه‌های تخم کندوهای معمولی غیر آلوده مجاز است. تأمین زنبور عسل از بچه‌زنبورهای وحشی یا بچه‌زنبورهای به دست آمده از دیگر زنبورداری‌ها که صرفاً از شانه‌های تخم بیرون آمده باشند نیز بلامانع می‌باشد. زنبورها و ملکه بایستی منشأ ارگانیک داشته باشند، چنانچه امکان دسترسی به کلنی‌های ارگانیک امکان‌پذیر نباشد، در صورتی که طی چند مرحله آنها را اصلاح نمایند می‌توان از کلنی‌های غیر ارگانیک استفاده نمود.
نحوه‌ی ساخت و نگهداری کندوها
کندوها بایستی از مواد طبیعی ساخته شده و استفاده از چوب و یا تخته‌هایی که با مواد مصنوعی عمل‌آوری شده‌اند، مجاز نیست. همچنین استفاده از ترکیبات سمی بادوام در ساخت و شستشوی کندو ممنوع است. رنگ‌آمیزی کندوها باعث افزایش عمر آنها شده و اختلاف رنگ در کندوها سبب جهت‌یابی راحت‌تر کندوها می‌گردد. در صورتی که نیاز به استفاده از پنتاکلروفنل به عنوان محافظ چوب کندوها می‌باشد، حتماً بایستی با کارشناسان و مراجع ذیصلاح تولید ارگانیک در این امر مشورت گردد. چوب به کار رفته نیز نباید حاوی حشره‌کش یا مواد محافظ مضر برای زنبورها باشند. بهتر است هرکدام از کندوها دارای یک کد شناسایی عددی باشند که ویژگی‌های کندو و کلنی در آن لحاظ گردد.
محل استقرار کندوهای زنبور عسل
محل استقرار کندوها باید محلی باشد که نظام کشت مخلوط گیاهان در آنجا رواج دارد، چراکه نظام‌های تک کشتی باعث کاهش منابع شهد می‌گردند. از سوی دیگر در نظام‌های تک کشتی میزان استفاده از کودها و آفت‌کش‌های شیمیایی بیشتر بوده که زنبورهای عسل و تولیدات آنها را تهدید می‌نماید. همچنین میزان فعالیت موریانه نیز بایستی در آن محل کم باشد. دسترسی زنبورستان به آب پاک و سالم در تمام طول فصل نیز بایستی مهیا باشد، چرا که زنبورها برای به دست آوردن آب ممکن است به استخرهای شنا، استخر پرورش ماهی و یا حتی کانال‌ها و حوضچه‌های آب رو بیاورند.
محل زنبورستان بایستی بیش از دو کیلومتر از محل دفن زباله، فاضلاب، میادین مسابقات چوگان و گلف، مراکز ممنوعه نظامی و میادین تیر، محل‌های شلوغ، محدوده‌های ترافیک، صنایع و کارخانجات آلاینده و بودار، مانند کارخانجات دباغی، کوره‌های آجرپزی و سفالگری، دامداری و مرغداری و گیاهان گلداری که به وسیله‌ی سموم شیمیایی سمپاشی می‌شوند فاصله داشته باشد.
در صورتیکه متوجه شدید قرار است مزارع یا باغات را سمپاشی نمایند یا آنکه آب‌های جاری را به سم آلوده نمایند، باید کندوها را در زمان مناسب کوچ داد و به نقطه‌ی دیگری برد. چنانچه کندوی زنبور عسل 2 تا 3 کیلومتر جابجا گردد، زنبورها در بازگشت سرگردان می‌مانند. به عنوان یک قاعده‌ی کلی کندوها بایستی به اندازه‌ی کمتر از 90 سانتی‌متر یا بیش از 5 کیلومتر جابجا گردند. اگر کندو به اندازه‌ی کمتر از 90 سانتی‌متر جابجا گردد، دریچه‌ی پرواز را بایستی در محل جدید بایستی به اندازه‌ی دریچه در محل قبلی تنظیم نمود تا زنبورها راه خود را گم نکنند. اما درصورتی که محل زنبورها بیش از 5 کیلومتر جابجا شود، زنبورها الگوی پرواز قبلی را فراموش می‌کنند و برای محل جدید، الگوی جدید طراحی خواهند کرد.
مناطق استقرار کندوها بایستی به نحوی انتخاب شوند که امکان دستیابی زنبورها به مواد غیرمجاز به حداقل برسد، زیرا زنبورهای درحال چرا در جهات مختلف پرواز می‌کنند و نمی‌توان چرای آنها را صرفاً به مناطق گواهی‌شده محدود نمود.
از آنجایی که بیشتر مردم از زنبور و نیش آن می‌ترسند، لذا قرار دادن زنبورستان در جوار محل کار و یا اسکان مردم احساسات و واکنش‌های منفی آنان را برانگیخته و اقدامات نامعقولی را از سوی آنان برای از بین بردن زنبورها و یا آلوده ساختن کندو و یا عسل تولیدی انجام دهند. کاشتن گیاهانی نظیر تمشک، شمشاد و از این قبیل درختان در اطراف زنبورستان و یا استقرار زنبورستان در فضای محصور بین درختان یا گیاهان می‌تواند زنبورها را از دید افراد مخفی نگه داشته و در کاهش احساسات منفی آنها مؤثر باشد.
اگر احتمال می‌دهید که افراد متفرقه و یا حیوانات اهلی یا وحشی به محوطه‌ی استقرار کندوها وارد می‌گردند، اطراف زنبورستان را با کوبیدن پایه‌های چوبی و چند ردیف سیم خاردار محصور کنید.
زنبوداران تولید عسل ارگانیک بایستی نقشه‌ی کامل از مناطقی که قرار است کندوهایشان را در آن مستقر کنند و نیز مناطقی که زنبورهایشان در آن چرا کنند را تهیه نموده و در دسترس داشته باشند. در این نقشه، حتی‌الامکان بایستی محل‌های استقرار بعدی زنبورستان و تعداد و میزان گیاهان کوهی و ارگانیک که به ازای هر کلنی وجود دارند، شامل نوع و گونه، زمان تقریبی گلدهی، تراکم گونه، تراکم گونه‌های رقیب، تراکم کلنی زنبورها، وضعیت جاده‌ها و راه‌ها، منابع آب، کوهها و دره‌ها و … مشخص شده باشد.
زنبورستان بایستی دارای تقویم فعالیت‌ها باشد. در این تقویم باید زمان یا فصل گلدهی گیاهان منطقه، مشخص شده باشد. همچنین زمان سرکتشی سازمان‌ها و نهادهایی که به زنبورستا سرکشی خواهند کرد بایستی مشخص باشد.
تغذیه‌ی زنبور عسل
از عسل می‌توان به عنوان منبع اصلی غذای اصلی زنبورها استفاده کرد. در مواقعی که قرار است زنبورها به وسیله‌ی عسل تغذیه شوند، استفاده از عسلی که توسط یک مرجع ذیصلاح تأیید و گواهی شده باشد بلامانع است.
استفاده از گرده‌ی زنبور عسل که توسط یک مرجع ذیصلاح تأیید و گواهی شده باشد بلامانع است.
در مواقعی که گرسنگی زنبورها حتمی است، زنبوردار بایستی برنامه‌ی دقیقی برای مصرف مکمل‌های غذایی تهیه نماید. در این برنامه بایستی منابع تولید عسل شامل شکر، شربت شکر، کنسانتره‌ی میوه و سایر منابع غذایی برای دوره‌های بدون گل مشخص شده باشند.
تغذیه‌ی دستی زنبورها فقط بعد از آخرین برداشت و در زمانی که هیچ منبع دیگری برای چرای آنها وجود ندارد، مجاز می‌باشد. در طول دوره‌ی تولید عسل نباید زنبورها را به وسیله‌ی شکر یا شربت شکر و به ویژه مکمل‌های غذایی غیر مجاز تغذیه کرد.
زنبوردار باید مقداری عسل و گرده‌ی ارگانیک به منظور استفاده زنبورها در دوره‌ی خواب، در کندو باقی بگذارد.
مدیریت آفات و بیماری‌های زنبور عسل
در مدیریت آفات و بیماری‌ها بایستی به نحوی عمل کرد که میزان خسارت آفات کاهش یابد. بایستی کلنی‌های ضعیف را ادغام کرده یا حذف نمود و مابقی کلنی‌ها را سالم و قوی نگه داشت. همچنین بایستی محل‌های سالم و مناسبی برای استقرار زنبورستان، کندوها و انبار انتخاب گردند. هر دو یا سه هفته یک‌بار بایستی کندوها چک شوند و کندوهای مریض و یا آلوده به آفات را به دامپزشک نشان داد.
باید سعی نمود که کف کندوها با زمین فاصله داشته باشد، در غیر این‌صورت کف کندو خیس شده و با تابش خورشید، گاز و بوی بدی از آن متصاعد می‌گردد که زنبورها را ناراحت کرده و یا فراری می‌دهد. به‌علاوه، رطوبت کف کندو ممکن است سرما را به درون کندو برده و موجب سرماخوردگی زنبورها در فصول سرد سال شود.
زنبورداران بایستی به نحوی کلنی‌ها و کندوها را مدیریت کنند که مقاومت طبیعی آنها را در مقابل آفات و بیماری‌ها افزایش دهند. زنبوردار باید از چرخه‌ی زندگی و عادات زنبورها مطلع بوده و موجودات و انگل‌های بیماری‌زا را بشناسد.
به منظور جلوگیری از تجمع و انباشت موم و سایر مواد زائد باقیمانده که می‌توانند غذا و یا پناهگاه آفت بید موم‌خوار گردند، بایستی تخته‌های کف کندو تراشیده شوند.
نباید از مواد شیمیایی برای کنترل آفات و بیماری‌ها و ضدعفونی نمودن کندوها استفاده کرد. بدین منظور، استفاده از اسیدلاکتیک، اسیداگزالیک، اسیداستیک، سود سوزآور، اسید فرمیک، گوگرد و باکتری Bt با رعایت برخی نکات مجاز می‌باشد. ضرورت استفاده از اسیدفولیک، اسیدلاکتیک و اسیدفرمیک باید پس از پایان فصل تولید عسل به کار رفته و 30 روز قبل از آغاز دوره‌ی جدید ساخت عسل بایستی مصرف آنها را متوقف نمود. بایستی قبل از مصرف اسیدفولیک، اسیدلاکتیک و اسیدفرمیک، ضرورت استفاده از آنها کاملاً محرز شده و مجوز مصرف آنها از مرجع ذیصلاح دریافت شده باشد.
استفاده از منتول به منظور کنترل کنه‌ی تراشه‌ای یا آکاراپیس بلامانع و مجاز می‌باشد. بایستی کلنی‌های آلوده به بیماری لوک آمریکایی را از بین برد.
استفاده از شربت شکر یا روغن حاوی شیرینی میوه‌ای رنگدانه‌دار، برای استعمال آنتی‌بیوتیک‌هایی که برای کنترل بیماری لوک آمریکایی به کار می‌رود ممنوع است. استفاده از آنتی‌بیوتیک در تولید عسل مگر در زمانی که سلامت کلنی در معرض خطر باشد ممنوع است.
استفاده از موادی که سبب متوقف‌سازی رشد باکتری‌ها شده و نیز کاربرد سایر ترکیبات شیمیایی ممنوع می‌باشد. همچنین کاربرد برخی مواد شیمیایی نظیر سیانید کلسیم به عنوان ماده‌ی تدخینی (دودزا) و ضدعفونی‌کننده ممنوع است.
برداشت و عمل‌آوری عسل ارگانیک
تولیدات مختلف یک زنبورداری که تحت عنوان ارگانیک برداشت، طبقه‌بندی و به فروش می‌رسند، باید از کندوهایی به دست آمده باشند که حداقل یک مدیریت ارگانیک 270 روزه برآنها اعمال شده باشد. بدیهی است که پیش از آغاز این دوره، تولیدات قبلی کندو برداشت شده و شان‌هایی که با استفاده از موم ارگانیک تهیه شده‌اند نیز جایگزین شان‌های قبلی گردند.
استفاده از دودی‌های مناسب، بادبزن، برس و یا تلمبه‌های باد برای دورکردن زنبورها بلامانع است. گرمای دود تولیدی نباید بیش از 35 درجه سانتی‌گراد باشد و نباید به مدت طولانی از آن استفاده نمود. باید توجه داشت که کاربرد مواد شیمیایی با منشأ غیر طبیعی دودزا ممنوع است.
در صورتی که بخواهید در زمان برداشت و یا عمل‌آوری عسل از مواد دورکننده به منظور دورکردن زنبورها استفاده نمایید، سعی کنید مواد مورد نظر از نوع طبیعی و مجاز باشد. می‌توان به جای مواد دورکننده‌ی شیمیایی، از مواد دورکننده‌ی طبیعی و ارگانیک استفاده نمود. برای مثال به جای استفاده از ماده‌ی دودزای انیدرید بوتیریک، می‌توان از یک دورکننده با منشأ گیاهی نظیر روغن بادام مصنوعی یا بنزآلدئید استفاده کرد.
میزان رطوبت عسل در زمان فروش بایستی 18 درصد باشد.
استفاده از پرس سرد جهت استحصال عسل بلامانع بوده، اما استفاده از شربت شکر مجاز نیست. هنگام استحصال عسل نباید به منظور کاهش غلظت و چسبندگی آن به عسل آب اضافه نمود.
برای جداسازی ناخالصی‌ها و بلورهای تخم از عسل نباید از توری‌های مشبک دانه‌ریز و یا سایر صافی‌ها استفاده نمود. باید اجازه داد تا ناخالصی‌های عسل در اثر نیروی ثقل ته‌نشین گردند.
برای عمل‌آوری عسل نباید از دمای بیش از 35 درجه‌ی سانتی‌گراد استفاده نمود. عمل‌آوری به وسیله‌ی گرما حتی‌الامکان باید در حداقل زمان انجام گیرد. در عمل‌آوری عسل ارگانیک نباید از بخاری‌های نفتی یا هرنوع سیستم حرارتی دیگری که دود تولید می‌کند استفاده نمود.
زنبورهایی که در طول فرآیند استحصال عسل جمع‌آوری می‌شوند را شستشو کرده و به حال خود واگذار کرده یا در کندوهای مجاور قرار داد.
نگهداری عسل و وسایل زنبورداری
عسل را باید در شرایط سرد در ظروف بدون منفذی که مانع از ورود آب و هوا می‌شود ذخیره نمود.
نباید عسل را به مدت طولانی (بیش از دو سال) ذخیره کرد.
عسلی که در حرارت بیش از 43 درجه سانتی‌گراد گرم شده باید جزو «عسل خام» طبقه‌بندی نمود، زیرا گرما طبیعت آنزیم‌های عسل را تغییر می‌دهد.
استفاده از نفتالین به منظور کنترل «بید موم‌خوار» سبب ذخیره شدن این ماده در عسل شده و در سایر مواد و ابزارهایی که در جریان تولید و عمل‌آوری عسل مورد استفاده قرار می‌گیرند نیز منع شده است.
سوزاندن گوگرد و منجمدسازی را از روش‌های مجاز برای کنترل بید در انبار دانسته‌اند.
باید فهرستی از تاریخ و مقدار مواد و لوازم مصرفی تهیه نمود. این فهرست، گزارش‌گیری توسط زنبوردار و یا بازرسان را تسهیل می‌نماید.
