دامپروری ارگانیک
در تولید دام به شیوه‌ی ارگانیک، استفاده از نهاده‌های غیر شیمیایی و زیست‌تخریب‌پذیر در زمینه‌ی تغذیه، سلامت و اسکان دام‌ها حائز اهمیت است. در سیستم تولید دام ارگانیک، علوفه‌ی مورد نیاز دام در همان سامانه تولید شده و به صورت خودکفا است. از سویی استفاده از ترکیبات سنتزی، مانند افزودنی‌های مواد غذایی و موجودات تراریخته به طور جدی منع گردیده است.
بیش از 50 درصد مجموع تولید ارگانیک مربوط به دام ارگانیک می‌باشد. از سوی دیگر وجود دام در مزارع ارگانیک به چرخه‌ی بهتر مواد غذایی کمک می‌کند. از جمله اهداف دامپروری ارگانیک می‌توان به ایجاد سامانه‌های تولیدی سازگار با محیط زیست، افزایش سطح سلامت دام، افزایش استانداردهای نگهداری از دام و تولید فراورده‌هایی با کیفیت بالا را نام برد. در فراورده‌های دامی، توجه به چند عامل را بایستی مد نظر قرار داد.
1- منشأ دام‌ها
شاخص مورد نظر در انتخاب نژادها یا استرین‌ها در تولید ارگانیک براساس موارد زیر صورت می‌گیرد:
الف: میزان سازگاری محیطی
ب: قابلیت حیاتی و مقاومت به بیماری‌ها
باید توجه داشت که از نژادها یا رسته‌هایی که دارای حساسیت به بیماری خاص یا شرایط رشدی خاصی هستند جلوگیری نمود (مانند دام‌هایی که در حین زایمان نیاز به شرایط سزارین دارند). توصیه براین است که از نژادها و رسته‌های بومی استفاده نمود.
2- شرایط نگهداری دام
عایق‌بندی، تهویه و گرمادهی محل نگهداری، باید نشان دهد که گردش هوا، میزان گرد و غبار، درجه‌حرارت، رطوبت نسبی هوا و غلظت گازها باید در سطحی حفظ شوند که برای دام مضر نیست. امکان ورود تهویه و نور طبیعی به داخل ساختمان بایستی فراهم باشد. در مناطقی که از شرایط جوی مناسبی برخوردارند، امکان نگهداری دام در محیط باز امکان‌پذیر است. حداقل مساحت مورد نیاز برای نگهداری دام در محیط باز و بسته، بایستی براساس استانداردهای موجود تعیین گردد.
3- آسایش دام
در نگهداری دام‌ها از انجام موارد ذیل بایستی جلوگیری نمود:
1- چسباندن باندهای الاستیکی برروی دم حیوانات
2- بریدن دم حیوان
3- قطع دندان
4- پیرایش منقار در پرندگان
5- بی‌شاخ نمودن حیوان
بایستی شرایط اضطراب آور و آزار دهنده برای دام را از طریق به‌کارگیری مقادیر کافی از مواد بیهوش‌کننده و یا بی‌حس‌کننده در حین انجام عمل جراحی در سنین مناسب از رشد دام و توسط افراد ذیصلاح کاهش داد. همچنین اخته کردن به منظور دستیابی به کیفیت مورد نیاز در تولیدات تجاری مجاز می‌باشد، اما همانگونه که توضیح داده شد نباید به‌گونه‌ای انجام گیرد که سبب آزار دادن دام نشود. باید به این نکته اشاره نمود که از هرگونه تحریک التکریکی که منجر به مجبور کردن حیوان در حین بارگذاری و تخلیه‌ی حیوانات گردد بایستی پرهیز کرد. استفاده از داروهای تسکین‌دهنده قبل و یا در حین جابجایی حیوانات مجاز نیست. قطع عضو به طور کلی در حیوانات ممنوع است.
4- خوراک‌دهی حیوان
موارد مورد نیاز تغذیه‌ای حیوانات در کشاورزی ارگانیک شامل موارد ذیل است:
شرایط کلی برای دام:
– قراردادن حیوان در شرایط تغذیه‌ای که سبب ایجاد شرایط کم‌خونی در وی گردد ممنوع است.
– عملیات پرواربندی بایستی در هر مرحله‌ی پرورش برگشت‌پذیر باشد.
– تغذیه اجباری دام ممنوع می‌باشد.
شرایط کلی برای گیاه‌خواران:
حداقل 50 درصد از خوراک موجود می‌بایست از همان واحد تولیدی یا از واحد ارگانیک دیگری که در همان منطقه است به دست آید (به جز در مرحله‌ی چرگشت).
پستانداران جوان می‌بایست از شیر طبیعی با اولویت شیر مادر برای یک دوره حداقل تغذیه نمایند که این دوره در بین پستانداران مختلف متفاوت است. برای جنس‌های Babulus، Bison و equidae این دوره سه ماه است. برای گوسفند و بزر 45 روز است. علوفه‌ی تازه، خشک‌شده یا خشبی و یا سیلو بایستی به جیره‌ی روزانه اضافه گردد، به طوری که حداقل 60 درصد کل علوه‌ی تغذیه‌ای را تشکیل دهد. اما در تولید لبنیات ارگانیک، کاهش 50 درصدی در شیردهی اولیه حداکثر برای یک دوره سه ماهه مجاز است.
5- پیشگیری و کنترل بیماری‌ها
پیشگیری از بروز بیماری
در تولید ارگانیک استفاده از ترکیبات دارویی دامپزشکی سنتزی یا آنتی‌بیوتیک‌ها به منظور پیشگیری از بروز بیماری ممنوع است. همچنین استفاده از ترکیبات کنترل‌کننده‌ی رشد یا تولید (شامل آنتی‌بیوتیک‌ها، کوکسیدیوستاتیک‌ها و یا ترکیبات مصنوعی که به منظور کنترل رشد به کار می‌روند) ممنوع می‌باشد.
از دیگر ترکیباتی که کاربرد آنها ممنوع گردیده، می‌توان به هورمون‌ها یا هر ترکیب ساده‌ای که به منظور کنترل تولید مثل از آن استفاده می‌شود اشاره نمود (مانند تحریک یا همزمانی استروس).
پاکسازی و ضدعفونی مناسب محل حیوانات، قفس‌ها، تجهیزات و ظروف به منظور جلوگیری از ایجاد عفونت ثانویه و تجمع ارگانیسم‌های حامل بیماری روشی مناسب در مدیریت بیماری‌هاست.
جمع‌آوری منظم فضولات، ادرار و خوراک خورده نشده یا ریخته شده به منظور کاهش نفوذ حشرات و جوندگان نیز از روش‌های مهم در حفظ سلامت دام‌هاست.
کنترل بیماری‌ها
تیمار به موقع حیوانات بیمار و آسیب‌دیده در صورت لزوم بایستی در محل نگهداری مجزا و مناسب صورت گیرد. داروهای گیاهی، استفاده از داروهای هومئوپاتی و عناصر غذایی ریزمغذی در اولویت قرار دارند.
استفاده از ترکیبات دارویی سنتزی تنها در صورتی مجاز است که تحت نظارت دامپزشک بوده و اقدامات فوق در مبارزه با بیماری یا آسیب موفقیت آمیز نبوده و نیز برای کاهش درد و رنج حیوان ضروری باشد.
